Wprowadzenie

Opis schorzenia

Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych polega na nieprawidłowym i niekontrolowanym krzepnięciu krwi w naczyniach żylnych układu powierzchownego, prowadzącym do ich całkowitego lub częściowego zamknięcia. W efekcie dochodzi do zablokowania przepływu krwi albo jego istotnego ograniczenia. Sama istnienie skrzepliny w naczyniu żylnym nasila też odczyn zapalny, tym bardziej dokuczliwy dla Pacjenta, im większa jest jej objętość (tj. im większe naczynie uległo zatkaniu). Nerwy i naczynia limfatyczne (odprowadzające chłonkę z tkanki podskórnej) sąsiadujące z żyłami uczestniczą w całej reakcji zapalnej, która rozwija się w świetle i ścianie naczynia (ang. thrombophlebitis) oraz wokół zmienionego zapalnie naczynia żylnego (ang. perithrombophlebitis). Zakrzepica w zapaleniu zakrzepowym żył powierzchownych może rozwijać się ku górze (wstępująco) albo ku dołowi (zstępująco).

Wystąpienie objawów często poprzedzone jest urazem w okolicy, w której rozwija się zapalenie zakrzepowe, czasem czynnikiem prowokującym może być sam stan zapalny i obrzęk skóry oraz tkanki podskórnej (np. po skaleczeniu lub ukąszeniu przez owady). Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych, zwłaszcza nawracające, może być również jednym z objawów choroby nowotworowej.

Objawy choroby są zwykle ostre, i pojawiają się często w okolicy, w której już uprzednio występowały np. naczynia zmienione żylakowato. Około 60% przypadków zapaleń zakrzepowych dotyczy gałęzi podskórnych dużych żył układu powierzchownego, nieco ponad połowa (53%) obejmuje pień żyły odpiszczelowej, a blisko 15% dotyczy pnia żyły odstrzałkowej. Co istotne, blisko 25% przypadków zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych przebiega z jednoczesną zakrzepicą żył głębokich.

Mechanizm powstawania

Czynnikiem inicjującym powstanie zakrzepowego zapalenia żył powierzchowncyh zazwyczaj jest uszkodzenie wewnętrznej powierzchni ściany naczynia. Może być spowodowane przez uraz mechaniczny, albo np. przez działanie czynnika drażniącego (np. chemicznego). Istotnym warunkiem niezbędnym do wystąpienia zakrzepowego zapalenia żył jest nieprawidłowy (zbyt wolny) przepływ krwi w naczyniu, spowodowany np. długim unieruchomieniem lub długotrwałym miejscowym uciskiem.

Rozpoznanie i diagnostyka

Diagnostyka zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych opiera się na kilku kluczowych elementach. Podstawą jest charakterystyczny obraz kliniczny obejmujący zaczerwienienie skóry nad zajętą skrzepliną żyłą, wyczuwalny, twardy i bolesny powrózek żylny, miejscowe zwiększenie temperatury oraz obrzęk okolicznych tkanek. Pacjenci zazwyczaj zgłaszają ból samoistny i nasilający się przy dotyku, a także uczucie napięcia w zajętym obszarze.

Proces diagnostyczny rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego, podczas którego zbierane są informacje o początku i rozwoju objawów, czynnikach ryzyka, chorobach współistniejących, przebytych zabiegach oraz wywiadzie rodzinnym w kierunku chorób zakrzepowych. Szczególną uwagę zwraca się na stosowane leki, zwłaszcza hormonalne środki antykoncepcyjne i leki przeciwkrzepliwe.

Złotym standardem w diagnostyce zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych jest badanie ultrasonograficzne z opcją dopplerowską. USG Doppler pozwala na dokładną lokalizację zakrzepu, określenie jego zasięgu oraz – co niezwykle istotne – wykluczenie współistniejącej zakrzepicy żył głębokich (tak się dzieje częściej w przypadku umiejscowienia skrzepliny w okolicy ujścia żyły odstrzałkowej lub odpiszczelowej do żyły układu głębokiego). W badaniu ultrasonograficznym charakterystycznymi cechami są: nieściśliwość żyły, obecność materiału echogennego w jej świetle, pogrubienie ściany naczynia oraz brak przepływu lub przepływ resztkowy.

Diagnostyka laboratoryjna obejmuje podstawowe badania, takie jak: morfologia krwi, oznaczenie D-dimerów (które zwykle są podwyższone) oraz CRP – jako markera stanu zapalnego. W wybranych przypadkach, szczególnie przy podejrzeniu trombofilii lub innych chorób układowych, wykonuje się badania rozszerzone, w tym diagnostykę w kierunku trombofilii czy obecności przeciwciał antyfosfolipidowych.

Rozpoznanie zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych wymaga spełnienia trzech kryteriów: charakterystycznego obrazu klinicznego, potwierdzenia w badaniu USG Doppler oraz wykluczenia innych patologii. W diagnostyce różnicowej należy wziąć pod uwagę: zapalenie tkanki podskórnej, zakrzepicę żył głębokich, zapalenie naczyń, rumień guzowaty, zmiany pourazowe oraz procesy nowotworowe.

Monitorowanie przebiegu choroby opiera się na kontrolnych badaniach USG Doppler żył, ocenie klinicznej oraz kontroli parametrów laboratoryjnych. Pierwsza kontrola powinna odbyć się po 7-21 dniach, a kolejne w zależności od dynamiki procesu, zastosowanego leczenia i występowania czynników ryzyka. Szczególnej uwagi wymagają sytuacje, takie jak” gwałtowne nasilenie objawów, szerzenie się zmian czy pojawienie się objawów ogólnych, które mogą sugerować rozwój powikłań.

Właściwa i szybka diagnostyka zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych jest kluczowa dla wdrożenia odpowiedniego leczenia i zapobiegania potencjalnym powikłaniom, w tym najgroźniejszemu – zakrzepicy żył głębokich. Proces diagnostyczny powinien być prowadzony przez doświadczonego lekarza, najlepiej specjalistę w dziedzinie chorób naczyń (flebologa, angiologa, chirurga naczyniowego).

Metody leczenia

U znakomitej większości Pacjentów z zakrzepowym zapaleniem żył powierzchownych wystarczające jest leczenie przy użyciu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), stosowanych miejscowo, a w początkowym okresie leczenia – również doustnie. Pomocne są żele zawierające heparynę lub hirudynę, w rozległych zapaleniach (oraz we współistniejącej zakrzepicy żył głębokich) – także preparaty heparyny podawane podskórnie albo doustne leki przeciwzakrzepowe. Leczenie antybiotykami jest uzasadnione tylko w rzadkich przypadkach, tam, gdzie potwierdzono bakteryjne tło zapalenia zakrzepowego.

W przypadku dużych zapaleń zakrzepowych czas leczenia można znacząco skrócić poprzez chirurgiczne lub wewnątrznaczyniowe usunięcie materiału zakrzepowego z naczynia. Ważnym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego w zapaleniu zakrzepowym żył powierzchownych jest zastosowanie wyrobów uciskowych (tzw. kompresjoterapia). Pończochy lub podkolanówki uciskowe, poza profilaktyką wtórnych powikłań zakrzepowych, poprawiają komfort Pacjenta m.in. poprzez zmniejszenie obrzęku i redukcję dolegliwości bólowych, przyspieszają również rekanalizację (rozpuszczanie) zmian zakrzepowych.

Dla osiągnięcia optymalnych efektów leczniczych kluczowe znaczenie ma również przestrzeganie zaleceń profilaktycznych, takich jak regularna aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz odpowiednie nawodnienie organizmu. W przypadku wystąpienia nasilonego bólu kończyny, znacznego obrzęku, zaczerwienienia skóry lub podwyższonej temperatury ciała w miejscu żylaka należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem flebologiem, który wykona badanie USG Doppler żył w trybie pilnym.

Zakrzepica żylna – co jej sprzyja?