Wprowadzenie

W takich warunkach układ krzepnięcia może zostać nadmiernie zaktywowany, tworząc zakrzep (skrzeplinę) – potencjalnie śmiertelne zagrożenie dla Twojego zdrowia i życia.

Najbardziej dramatyczny scenariusz? Dochodzi do niego wtedy, gdy powstały w żyle zakrzep oderwie się i z prądem krwi dotrze do płuc, powodując zatorowość płucną – stan bezpośredniego zagrożenia życia, często wymagający natychmiastowej interwencji medycznej.

Opis schorzenia

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ) polega na niekontrolowanym krzepnięciu krwi i tworzeniu zakrzepów w naczyniach żylnych, prowadzącym do ich zamknięcia. W efekcie dochodzi do zablokowania przepływu krwi – tym groźniejszego dla Pacjenta, im większe naczynie uległo zatkaniu. Choroba występuje pod postacią zakrzepicy żył głębokich i ostrej zatorowości płucnej. Ta ostatnia jest zwykle powikłaniem zakrzepicy żył układu głębokiego kończyn dolnych, z których materiał zakrzepowy – w całości lub jego fragment, przenoszony jest z prądem krwi do serca, skąd następnie trafia do tętnic płucnych, powodując ich zatkanie częściowe lub całkowite.

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa jest najczęściej poważnym powikłaniem niewydolności żylnej, może jednak wystąpić również u Pacjentów bez wcześniejszych istotnych dolegliwości ze strony układu żylnego, np. po urazie, po operacji (zwłaszcza ortopedycznej czy ginekologicznej) albo po długiej podróży samolotem (lot powyżej 6h). Zagrożeniem dla życia Pacjenta mogą być przypadki choroby zakrzepowej ze skąpymi objawami ze strony żył głębokich kończyn dolnych (tzw. nieme klinicznie), gdzie rozpoznanie choroby ma miejsce dopiero po wystąpieniu ostrej zatorowości płucnej.

Według różnych statystyk w Polsce corocznie występuje około 30 tysięcy przypadków zatorowości płucnej. 10-15% z nich kończy się śmiercią Pacjenta, ponieważ jedynie w około 20% przypadków choroba jest prawidłowo rozpoznawana i właściwie leczona. Połączenie ŻChZZ z chorobą nowotworową zwiększa ryzyko zgonu trzykrotnie.

Według danych statystycznych nawet co trzeci Pacjent unieruchomiony z powodu urazu kończyny dolnej może rozwinąć zakrzepicę żył głębokich, przy czym u Pacjentów po złamaniu szyjki kości udowej częstość występowania zakrzepicy może sięgać aż 60%.

Wśród Pacjentów poddawanych operacjom ortopedycznym, nawet pomimo rutynowego stosowania profilaktyki przeciwzakrzepowej, częstość występowania zakrzepicy żył głębokich po artroskopii kolana wynosi około 7%, podczas gdy po operacji wymiany stawu biodrowego sięga 36%. Podobnie wysoka jest częstość występowania zakrzepicy żył głębokich u Pacjentów leczonych na oddziałach intensywnej opieki, gdzie dotyczy około 32% przypadków.

Mechanizm powstawania

Przyjmuje się, że nieprawidłowy, zbyt wolny przepływ krwi żylnej co prawda jest czynnikiem niezbędnym, ale zazwyczaj niewystarczającym do powstania zakrzepicy żylnej. Dopiero uszkodzenie wewnętrznej powierzchni ściany naczynia, czy to przez uraz, czy przez przewlekłe nadciśnienie żylne, bądź zapalenie może zapoczątkować proces wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. Jeśli obecne są inne, dodatkowe czynniki ryzyka – np. nadmierna gęstość lub lepkość krwi albo wrodzone lub nabyte zaburzenia krzepnięcia (tzw. trombofilie), prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepicy żylnej znacząco wzrasta.

W znacznej części przypadków można wskazać ewidentny czynnik prowokujący wystąpienie zakrzepicy żylnej. Bardzo często jest to uraz kończyny dolnej i jej unieruchomienie np. w opatrunku gipsowym lub w ortezie (stąd w statystykach tak wysoki odsetek Pacjentów po leczeniu ortopedycznym). Kolejna duża grupa to Pacjenci obłożnie chorzy, niechodzący, również Ci poddani długotrwałemu unieruchomieniu w związku z wykonywaną pracą zawodową lub podróżami. Czynnikiem prowokującym może być rozpoznana choroba nowotworowa (również leczenie onkologiczne), ciąża, przyjmowanie leków hormonalnych, czy trombofilie, zarówno wrodzone, jak i nabyte. Czasem jednak nie udaje się ustalić czynnika prowokującego, co może mieć wpływ na dalsze postępowanie, w tym np. czas leczenia, czy późniejsze zalecenia mające na celu zapobieganie nawrotom, czyli tzw. wtórną profilaktykę zakrzepicy.

W około 15-30% przypadków zatorowości płucnej nie udaje się ustalić bezpośredniej przyczyny. Szczególną uwagę należy zwrócić na często pomijane źródło zatorów – układ żylny miednicy. To zjawisko jest wyjątkowo częste u kobiet rodzących, u których zaawansowana niewydolność żylna miednicy, prowadząca do dużych zastojów żylnych i wtórnych zakrzepic żylnych, jest dość częstym zjawiskiem.

Metody leczenia

Leczenie Pacjentów z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową (ŻChZZ) w dużych zakrzepicach proksymalnych i z ciężką zatorowością płucną prowadzone jest zawsze w warunkach szpitalnych. Niektórzy Pacjenci mogą nawet wymagać leczenia kardiochirurgicznego, lub co najmniej wewnątrznaczyniowego, polegającego na usunięciu skrzepliny z zamkniętej tętnicy płucnej. Przypadki „lżejsze” mogą być leczone w warunkach domowych, jednak z zastrzeżeniem, że w przypadku wystąpienia lub nasilenia się niepokojących objawów Pacjent powinien pilnie zgłosić się do szpitala.

W pierwszym etapie leczenia (zwykle przez kilka – kilkanaście dni) wykorzystywana jest heparyna drobnocząsteczkowa powodująca wydłużenie czasu protrombinowego – najczęściej podawana w postaci zastrzyków podskórnych, rzadziej – jako wlew dożylny. W kolejnym etapie heparyna zastępowana jest lekami przeciwzakrzepowymi stosowanymi doustnie i takie leczenie kontynuowane jest przez co najmniej trzy miesiące. W ostatnim czasie, zamiast początkowego etapu leczenia heparyną, od razu wdrażane jest leczenie doustne.

Ważnym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego żylnej choroby zakrzepowo zatorowej, zwłaszcza w zakrzepicy żył głębokich, jest stosowanie wyrobów uciskowych (tzw. kompresjoterapia). Pończochy lub podkolanówki uciskowe poprawiają komfort Pacjenta poprzez redukcję przekrwienia i obrzęku kończyny, przez co również powodują zmniejszenie dolegliwości bólowych. Zaobserwowano, że stosowanie kompresjoterapii w trakcie leczenia zakrzepicy żylnej (i w okresie późniejszym) zmniejsza ryzyko wystąpienia i rozległość trwałych uszkodzeń naczyń żylnych (w tzw. zespole pozakrzepowym).   

D-dimer: proste badanie z krwi w diagnostyce zakrzepicy żylnej.

Podejrzewasz u siebie zakrzepicę żylną? Zobacz, jak proste oznaczenie D-dimeru z krwi może pomóc w jej wykluczeniu? Zobacz, co powinieneś o nim wiedzieć!